شیخ مفید

شیخ مفید

ابو عبدا… محمد بن نعمان مشهور به شیخ مفید از بزرگان شیعه و از نوادر علم کلام و فقه است. وی به سال ۳۳۶ یا ۳۳۸ ه.ق پا به هستی نهاد. محل تولد او در ناحیه جیل در ده فرسنگی بغداد بود. بعدها همراه پدرش که به بغداد آمد و نزد استادهای عصر خویش تحصیل نمود از معروفترین استادان وی می توان به ابوالقاسم جعفر بن مجمد بن قولوی قمی و شیخ صدوق اشاره کرد

در زمان وی آل بویه بر بغداد حاکم شدند که حامی تشیع بودند بنابراین زمینه بیان عقاید و نشر اندیشه های شیعی پدید آمد شیخ مفید از این محیط آزاد در عصر خویش سود جست و در مسجد براثا در بغداد به تدریس و وعظ و جدل با معارضین پرداخت و توانست تشیع و فرقه های آن را با هم متحد کند وی فرق مختلف اسلامی را تشویق نمود که اختلافات جزئی را کنار نهاده و در اصول متحد شوند. آثار شیخ مفید متجاوز از دویست تألیف می باشد

شیخ مفید و روزگار زندگى او:

از قیام نافرجام مختار بن ابى عبیده ثقفى به بعد، همه حرکت محرومان ضدستمگران، به نام طرفدارى از آل رسول  آغاز گردیده است بدین معنى که مخالفت با حکومت‌هاى وقت با هواداران خاندان رسالت از امامیه، کیسانیه، زیدیه، راوندیه، و دیگر فرقه‌ها براى تحقق یک نیت صورت گرفته است و آن برانداختن حکومت نژادى عباسى و تاسیس حکومت بر اساس عدل قرآنى بوده است که در آن عرب و غیر عرب مساوى بوده باشند در آن روزگار مهم ترین کانون قیام، «خراسان» بود مردم این سرزمین زیر پرچم تشیع گرد آمده بودند، و مى خواستند حکومت را از آل‌ابی‌سفیان به آل‌علىسرانجام این نهضت آن شد که آل عباس بر خلافت غلبه یافت و بنى الحسن و بنى الحسینمحروم ماندند اما سیرتى که خلفاى عباسى از آغاز کار یا اندکى پس از استقرار حکومت پیش گرفتند، آن نبود که توده هاى محروم مى‌خواستند، آنچه به دنبال این نهضت تحقق یافت، حکومت نژادى دیگرى بود که در آن تیره عباسى جاى تیره اموى را اشغال مى کرد با این تفاوت که در این حکومت عنصر ایرانى داخل در قوه اجرایى گردیده بود

مکتب مفید

پیش از مفید، علم کلام و اصول فقه در میان دانشمندان اهل سنت رونقى به سزاداشت فقها و متکلمین بسیارى در اطراف بغداد گرد آمده و در رشته هاى گوناگون اصول عقائد، سرگرم بحث و مناظره بودند

هر چند علم کلام پیش از مفید نیز در میان شیعیان سابقه داشته است ، ولى دراثر محدودیتى که در کار شیعیان از نظر سیاسى بود، این موضوع از مرحله تالیف وتدوین کتاب تجاوز نمى کرد پیش از مفید شیخ صدوق که رئیس شیعیان بود سبک ساده اى را در تصنیف و تالیف به وجود آورده بود و آن را به صورت املا به صورت ساده به مستمعین القا مى نمود مفید نیز در پیگیرى مکتب استاد کوشید و با استفاده ازمبانى علم کلام و اصول فقه ، راه بحث و استدلال را به روى شیعیان باز کرد وتلاشهایى را که متقدمین مانند ابن جنید اسکافى و قبل از او ابن عقیل فقیه معروف شیعه و عیاشى ریخته بودند، به صورت دلپذیرى درآورد به گفته نجاشى کتاب کوچکى در اصول فقه تصنیف کرد که مشتمل بر تمام مباحث آن بود

مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه

گفتار نجاشى: نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید در حق او گوید:

محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر، شیخ و استاد ما که رضوان خدا بر او باد فضل او در فقه و حدیث، و ثقه بودن اومشهورتر از آن است که توصیف شود او تالیفات متعددى دارد که از آنهاست: المقنعه، الارکان فی دعائم الدین، الایضاح و الافصاح در امامت، الارشاد، العیون والمحاسن و…

گفتار طوسى: شیخ طوسى شاگرد ارزنده مکتب او، درباره او در فهرست مى نویسد:

محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متکلمان امامیه است درعصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهى گردید در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات حاضرجواب بود او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد

گفتار ابویعلى جعفرى: فقیه بزرگوار ابویعلى جعفرى که عنوان دامادى و جانشینى شیخ را نیز دارد، در حق استاد خویش گوید:

او اندکى از شب را مى‌خوابید و باقى شبانه روز را یا نماز مى‌خواند یا مطالعه مى‌کرد یا درس مى گفت یا قرآن تلاوت مى‌کرد.

اساتید

مرحوم نورى در خاتمه مستدرک، ۵۰ تن از استادان مفید را نام مى برد البته تعدادآنها بیش از اینهاست از معروف ترین آنان : ابن قولویه قمى، صدوق، ابن ولید قمى، ابوغالب، ابن جنید اسکافى، ابوعلى صولى بصرى، ابوعبداللّه صفوانى و مى باشند.

شاگردان

تعداد کثیرى از دانشجویان علوم اسلامى از مکتب پرفیض او بهره برده اند که سرآمد آنان سید مرتضى علم الهدى ، برادر سید رضى، شیخ طوسى، نجاشى، ابوالفتح کراچکى، ابویعلى جعفر بن سالار و عبدالغنى از مفاخر شاگردان اویند

تالیفات

نجاشى ۱۷۱ جلد کتاب از تالیفات شیخ را ذکر کرده است که اسامى برخى ازآنها به این ترتیب است :

در فقه: المقنعه، الفرائض الشرعیه و احکام النسا.

در علوم قرآنى: الکلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، النصره فی فضل القرآن، البیان فی تالیف القرآن ( او یکى از پرکارترین افراد این رشته بود طالبان تفصیل مى‌توانند به کتاب طبقات مفسران شیعه ج ۲، تالیف مؤلف مراجعه نمایند).

در علم کلام و عقائد: اوائل المقالات، نقض فضیله المعتزله، الافصاح، الایضاح، الارکان

وفات:

شیخ بزرگوار ما در سال ۴۱۳ در بغداد، پس از۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیرشاگرد بزرگوارش شیخ طوسى که خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او ازکثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضى علم الهدى بر او نمازگزارد و در حرم مطهر امام جوادپائین پاى آن حضرت و نزدیک قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید.