مصاحبه با مدیریت مدرسه عالی خاتم الاوصیاء(عج) در خصوص رشته جدید فقه الاقتصاد
ارتباط با موضوعات مستحدثه در زمان حاضر احتیاج به زبان خاصی داشت و آن زبان در واقع همان رشته فقه الاقتصاد و رشته حقوق اقتصادی بود که برخی از موارد آن در علم اقتصاد مطرح می‌شود و برخی از مواردش در حقوق اقتصاد. شناخت این موضوعات نقش اساسی دارد که فقیه بداند که آیا حکم شرعی به صورت حلیت یا حرمت یا احکام وضعی آیا می تواند بر روی این موضوعات بیاید یا نه؟ لذا این رشته را تاسیس کردیم
گفتگوی زیر، مصاحبه‌ای است با مدیریت مدرسه جناب حجت الاسلام و المسلمین استاد عصاری در خصوص راه اندازی رشته جدید فقه الاقتصاد و اهداف و مشخصه‌های آن در این مرکز.
سؤال: لطفا بفرمایید دلائل شما از راه اندازی رشته اقتصاد و به عبارتی فقه الاقتصاد چه بوده و چه اهدافی را در این راستا از آن مد نظر دارید؟
هدفی که ما از تاسیس رشته فقه الاقتصاد داشتیم، این بود که عزیزانی را در یک دوره زمانی در یک بازه زمانی تربیت کنیم برای این که قدرت استنباط احکام اقتصادی را داشته باشند.
احکام اقتصادی به دو دسته تقسیم می‌شوند: برخی از احکام احکامی هستند که موضوعاتشان فرازمانی است؛ یعنی در همه زمانها به عنوان موضوع حکم مطرح هستند و برخی از آنها مربوط به عصر خاصی هستند؛ مثلا فرض کنید آنهایی که مربوط به عصر ماست، اصطلاحا به آنها می‌گوییم موضوعات مستحدثه.
ارتباط با موضوعات مستحدثه در زمان حاضر احتیاج به زبان خاصی داشت و آن زبان در واقع همان رشته فقه الاقتصاد و رشته حقوق اقتصادی بود که برخی از موارد آن در علم اقتصاد مطرح می‌شود و برخی از مواردش در حقوق اقتصاد. شناخت این موضوعات نقش اساسی دارد که فقیه بداند که آیا حکم شرعی به صورت حلیت یا حرمت یا احکام وضعی آیا می تواند بر روی این موضوعات بیاید یا نه؟ لذا این رشته را تاسیس کردیم که اولا طلبه را در درجه اول فقیه بار بیاوریم یعنی کسانی که میتوانند با آیات و روایات مراوده داشته باشند و حکم استخراج کنند و ثانیا بتوانند موضوعات روز را بشناسند و با زبان امروز بفهمند در عالم اقتصا د چه می گذرد برای این کار ما آمدیم یک نظمی در این رشته اقتصاد قرار دادیم؛ نظم بر این اساس بود که حجم اصلی را به فقه بدهیم؛ چون قرار هست این ها فقیه بار بیایند و بخشی از زمانشان را در اختیار موضوع شناسی قرار دهیم که طبعا حجم کمتر را به خودش اختصاص میدهد. لذا در طراحی، از شنبه تا چهارشنبه را برای موارد فقه ، اصول و پیرافقهی و پیرااصولی و روز پنجشنبه را برای آموزش موضوعات اقتصادی قراردادیم درواقع همانطور که عرض کردم موضوعات اقتصادی بخشی از آن مربوط به حقوق اقتصادی هست و بخشی از آن مربوط به علم الاقتصاد است؛ مسائلی مثل اقتصاد خرد اقتصاد کلان، مالیه و امثال این‌ها مربوط به علم الاقتصادند اما موارد دیگری مثل حقوق مدنی و امثال این ها، اصطلاحاتی که وجو د دارد و فلسفه‌ای که در مورد حقوق اقتصادی وجود دارد در دنیا و در اسلام همه این ها بر می گردد به حقوق اقتصادی لذا این‌ها را برای روزهای پنجشنبه قراردادیم. بازه زمانی رشته اقتصاد هشت سال تعریف شده است که سال اول سال عمومی است مقصود از سال عمومی این است که به دلیل آن که در فقه الاقتصاد به طور طبیعی ارتباط با روایات و کلام ائمه علیهم السلام کمتر است و بیشتر بر‌می‌گردد به موضوعات عقلایی و لذا درسال اول ما بخش های عبادی را انتخاب کردیم که روایت زیادی دارد و طلاب می توانند با این روایات تمرین ذهنی داشته باشند قوه استنباطشون را بالا ببرند از سال دوم باید وارد درسهای فقهی اقتصاد شویم مثل فقه العقود، فقه الاجاره و امثال این ها. سازمان اصلی این رشته در مورد دیگری که باید خدمت شما عرض کنم این است که در رشته اقتصاد ما تلاش کردیم که خلاء هایی که یک طلبه در حوزه آزاد درحیطه درس خارج با آن روبروست این جا آن را برطرف نماییم مثل این که ساختار شناسی معاملات اقتصادی را در این رشته طراحی کردیم کما این که مباحثی مثل رجال به صورت گسترده از مقدماتی تا پیشرفته در این جا طراحی شده است؛ مباحثی مثل قواعد فقهیه که یکی از گمشده‌های طلاب هست و طلاب وقتی کار می‌کنند خودشان به صورت شخصی و بسیار بسیار کم به صورت کلاس در جایی اگر تشکیل شود شرکت می کنند. ما در این جا به عنوان یکی از برنامه های اصلی قراردادیم این علاوه بر نشستهای علمی هست که در چارچوب فقه‌الاقتصاد ما طراحی کردیم این خلاصه و اجمال رشته اقتصاد است.
سوال: دررابطه با مسائل مستحدثه یا مواردی که هنوز نه در فقه بلکه فقه به نوعی با رویکرد اجتماعی ما هنوز به نتیجه مشخصی نرسیدیم بحث مسائل ربوی بانکها یا خود ماهیت بانکها برای این قضیه طرحی اندیشیده شده یا فعلا چنین مباحثی را مسکوت گذاشته است؟
در مسئله بانکداری مواردی هست که در واقع موضوعش بر می گردد به علم الاقتصاد که در روز پنجشنبه برخی از واحدهای طلاب را به خودش اختصاص میدهد طبعا موضوع شناسی که کردند و با روایات فقهی و هم چنین فضای فقهی که آشنا شدند انشاالله به امید خدای بزرگ در آینده می توانند طرح بدهند تولید فکر کنند برای این که بتوانند چیز جدیدی را به بازار علم ارائه دهند. منتهی یک چیز را اول ما به عنوان قاعده و هنجار عقلایی در علم باید بپذیریم و آن این که اصولا حل یک معضل احتیاج به یک پروسه زمانی دارد و این جوری نیست که ما در عرض یکسال یا دو سال یا سه سال به این نتیجه برسیم ممکن است معضلی مثل بانکهای ربوی نیم قرن یا یک قرن را به خودش اختصاص دهد چرا؟ چون مسئله بانک بیش از یک مسئله است؛ یک ساختار اقتصادی در دنیای امروز است. وقتی یک ساختار را شما می خواهید عوض کنید، نباید انتظار داشته باشید که در یک زمان کوتاه بتوانیم آن ساختار را عوض کنیم این بیش از یک مسئله است شما یک زمانی می گویید فلان چیز حرام است یا حلال است این یک مسئله می شود اما زمانی می گویید اگر من این مسئله را در این ساختار قراردهم این ساختار منتج نیست. لذا ساختار را باید عوض کنم و شکل کار را باید عوض کنم اگر چنین چیزی را از من پذیرفتید آن موقع حلش در یک زمان کوتاه اتفاق نمی افتد؛ بلکه احتیاج دارد به زمان قابل ملاحظه و طولانی ممکن است نیم قرن شود یا یک قرن ممکن است کمتر یا بیشتر شود که این در واقع بر میگردد به میزان معضلات و عویصه هایی که طلبه در طول تمرین‌های علمی و همچنین مطالعات و تحصیلات علمی، ممکن است با آن روبرو شود؛ مثل این که فرض کنید اصولا شما ممکن است در اصل تاسیس یک نظام اقتصادی دچار چالش شوید این چالش ممکن است بعد از بیست سال برای شما پیش بیاید وقتی این چالش برای شما ایجاد شد درواقع تمام مباحث را باید از نو شروع کنید.
سؤال : اساتیدی که دعوت شده اند آیا صرفا از حوزه هستند یا رویکرد موسسه بر این است که از پژوهشگاه و دانشگاه هم استاد مدعو داشته باشد و اصولا اساتید باید شرایط خاصی داشته باشند یا در انتخاب آنها برای این رشته دیدگاه کلی بوده ؟
در قسمت فقه الاقتصاد از اساتیدحوزه و در بحث علم الاقتصاد و حقوق اقتصادی از اساتید دانشگاه استفاده کرده‌ایم مشکل اساسی که با آن روبرو هستیم مربوط به دوران گذار حوزه محسوب می شود نه مربوط به مدرسه مهم این است که ما احتیاج داریم که در واقع یک ارتباطی بین این دو حیطه: یعنی حیطه فقهی و حیطه علمی علم اقتصاد و حقوق اقتصادی ایجاد کنیم. این ارتباط خیلی سخت ایجاد می شود؛ به عبارت دیگر کسانی که در حوزه کار کرده اند، با زبان اقتصاد جدید خیلی آشنا نیستند و آنهایی که با زبان اقتصادی آشنا هستند، فقهای قوی نیستند و حتی برخی از آن ها فقیه هم نیستند و ما در اولیات باید با آن ها بحث کنیم طبعا ارتباط علمی بین این دو دسته یک چالش و یک معضلی برای ما محسوب می شود که انشاالله امیدواریم بتوانیم از عهده آن براییم و در طول نشستهای مشترک بتوانیم این دو حیطه را به هم نزدیک کنیم.
به عنوان سؤال آخر رویکرد موسسه دررابطه با تولیدات علمی چیست و این که آیا بحث خلاقیت و نوآوری و تولیدات علمی آیا مدنظر هست یا آن را به پروسه زمانی واگذار می‌کند و دوم این که آیا بنادارید که به موازات رشته فقه‌الاقتصاد رشته دیگری هم در موسسه راه اندازی شود یا نه و بینونیت دانشگاه و حوزه را این جا متجلی ببینیم یا نه ؟
ببینید در دوره بعد از درس خارج ما احتیاج داریم به یک مرکز پژوهشی. چرا؟ چون مرکز پژوهشی میتواند یک برنامه دراز مدت و کوتاه مدت برای تولیدات علمی طراحی کند؛ مرکزی که طلبه را تحت یک نظام پژوهشی قرار بدهد؛ باعث می شود او تولیدات علمی را هدف گذاری کند. امروز زمانی نیست که شما بتوانید بگویید یک طلبه ای را پرورش داده اید بعد از هشت سال بیاید یک انقلاب ایجاد کند دیگر زمان این حرفها گذشته است ما فارغ التحصیلانمان باید آدم‌مهای قوی باشند اما تحت یک نظام تولید علم یک نظام پژوهشی باید قرار بگیرند هدفگذاریها به دانش پژوه اعلام شود و آن ها بر اساس استعداد خودشان ببینند چه کاری از دستشان بر می آید. حتی یک مرکز پژوهشی می تواند استعدادیابی کند و اولا بگوید چند درصد طلاب فارغ التحصیل ما بدرد ما می خورند و ثانیا در صورت مفید بودن درکدام یک از حیطه های تعریف شده ما می توانند فعالیت کنند. نکته دیگری که فرمودید که آیا علاوه بر این رشته، آیا رشته دیگری هم هست؟ آن طوری که در شورای عالی مدرسه طراحی شده است انشاالله به امید خدای بزرگ چنان که بتوانیم با موفقیت این طرح را پیش ببریم در زمان دیگری به سراغ رشته های دیگری می رویم انشاالله.