حاج شیخ عباس قمی
ولادت شیخ عباس قمی
مرحوم حاج شیخ عباس قمی، معروف به محدث قمی، در سال۱۲۹۴ه.ق، در شهر مقدس قم، متولد شد. پدر وی مرحوم کربلایی محمد رضا، یکی از شیفتگان خاندان اهل بیت علیهم‌السلام بود.
وی با این که کاسب بود. اهتمام زیادی به درس خواندن فرزندش، داشت و آرزویش این بود که وی از مبلغان دین شود. مادر گرامی ایشان زنی بسیار متدین بود و به نماز اول وقت پای بند بود؛ وی در رعایت احکام و مسائل اسلامی بسیار دقیق بود. از ایشان نقل شده است که «در مدت دو سالی که عباس را شیر می دادم، حتی یک دفعه هم بی طهارت به او شیر ندادم.» از این رو مرحوم شیخ عباس قمی می فرماید: «من هر موفقیتی که دارم از برکت مادرم است.»
تحصیل در حوزه علمیه قم
مرحوم حاج شیخ عباس قمی دوران کودکی و نوجوانی اش را در شهر مقدس قم گذراند. وی علوم رایج حوزه را نزد بزرگانی چون حضرات آیات شیخ ابوالقاسم قمی، آقا احمد طباطبایی و ارباب قمی سپری نمود. برای کسب معرفت بیشتر و راهی نجف اشرف گشت تا روح عطشناک خود را سیراب گرداند.
پس از ورود به حوزه علمیه نجف، در حلقه بزرگان آن دوره از جمله درس حاج میرزا حسین نوریره شرکت جست
هجرت به مشهد
هنگامی که مرحوم آیت اللّه حاج آقا حسین قمی از عتبات عالیات به مشهد مقدس هجرت نمود، وی نیز عازم زیارت ثامن الحججعلیهم‌السلام گردید و در آنجا به پیشنهاد آیت اللّه قمی، با دختر برادر ایشان ازدواج نمود. ثمره این ازدواج چهار فرزند بود. ایشان در مدت اقامت خود، در مشهد مقدس، از محضر علمایی بزرگ چون حضرات آیات قمی، نخودکی اصفهانی، ملاعباس تربتی، شیخ مرتضی عیدگاهی و شیخ علی اکبر نوقانی. کسب فیض نمود.
رفتار علوی
در اواخر عمر ایشان، شخصی از همدان، در نجف اشرف، به حضور وی مشرف شد و پس از بهره گرفتن از وجود ایشان و نصایح او، در هنگام رفتن، مبلغی را به ایشان تقدیم نمود، ولی حاج شیخ عباس قمی علی رغم اصرار زیاد، پول را نپذیرفت. پس از رفتن آن شخص، فرزند محدث قمی گفت: «پدر! چرا نپذیرفتی»؟ و جواب شنید: «گردنم نازک و بدنم ضعیف است، طاقت جواب خداوند را در قیامت ندارم». سپس سخنان امیرالمؤمنان علی علیه‌السلام در شب نوزدهم رمضان را بیان نمود که آن حضرت خطاب به دخترش حضرت ام کلثوم علیها‌اسلام فرمود: «دخترم! برای من در یک طبق دو خورش حاضر کردی؟… دخترم! هر کس خوراک و پوشاک او در دنیا نیکوتر باشد، معطل شدن او در روز قیامت نزد خداوند بیشتر خواهد بود. دخترم! در حلال دنیا حساب است و در حرام آن عذاب.» سپس محدث قمی سخت گریست و اهل خانه را موعظه کرد.
شیخ عباس قمی در نگاه بزرگ تهرانی
شیخ آقا بزرگ تهرانی، هم درس و هم حجره مرحوم حاج شیخ عباس قمی، در مورد شخصیت ایشان می فرماید: رابطه من با شیخ حاج عباس قمی محکم‌تر از دیگران بود؛ زیرا ما دو نفر اتاق در یکی از مدارس نجف با هم زندگی می کردیم. حتی دو سال بعد از فوت استادمان محدث نوریرحمه‌الله‌تعالی باهم بودیم و نزد سایر اساتید درس می خواندیم. من همان موقع به خوبی او را شناختم. انسانی کامل و دانشمندی فاضل، آراسته به اخلاقی ستودنی و صفاتی پسندیده بود. مدت‌ها به هم نشینی او انس گرفتم و جانم با جان او در آمیخت. او پیوسته سرگرم کار بود، عشقی شدید به نوشتن و تألیف و بحث و تحقیق داشت. هیچ چیز او را از این شوق و عشق منصرف نمی کرد و مانعی در این راه نمی شناخت.
آثار جاودان
محدث قمی بسیار پرکار و با اخلاص بود و آثار او در علوم مختلف، تاریخ، رجال، تراجم، علوم قرآن، اخلاق، عقاید و علم حدیث نشان از روح تلاشگر و عظمت علمی ایشان دارد. حال از چکیده آثار گسترده معلومات ایشان در علوم مختلف یاد می‌کنیم:
کتاب ارزشمند «مفاتیح الجنان» شامل بسیاری از دعاها و زیارات ائمه اطهارعلیهم‌السلام؛ «منتهی الامال» درباره زندگانی چهارده معصومعلیهم‌السلام و«منازل الاخره» که در آن به بررسی مراحل دشوار سفر آخرت بر اساس روایات پرداخته است، از آثار برجسته این بزرگوار می باشند.
۱٫کلمات لطیفه: (در علم اخلاق).
۲٫الدّر النظیم فی لغات القرآن العظیم.
۳٫کحل البصر فی سیره سید البشر.
۴٫کتاب نقد الوسائل شیخ حر عاملی.
۵٫تقسیم بدایه الهدایه شیخ حر عاملی.
۶٫شرح الوجیزه شیخ بهائی.
۷٫فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر.
۸٫علم الیقین (خلاصه حق الیقین علامه مجلسی).
۹٫مقالید الفلاح فی عمل الیوم و اللیله.
۱۰٫مقلاد النجاح (خلاصه کتاب مقالیدالفلاح).
۱۱٫خلاصه جلد یازده بحارالانوار علامه مجلسی.
۱۲٫شرح کلمات قصار حضرت امیر‌المومنینعلیه‌السلام که در آخر نهج البلاغه آمده است.
رحلت شیخ عباس قمی
شیخ عباس قمی غروب روز ۲۲ ذی الحجه سال ۱۳۵۹ ه. ق، حالش منقلب گردید و پی در پی نام ائمه اطهارعلیه‌السلام را بر زبان جاری می ساخت. آن شب به علت کسالت فراوان نمازهایش را نشسته خواند و نیمه شب دعوت حق را لبیک گفت و در سن شصت و پنج سالگی به لقاءاللّه پیوست. مرحوم آیت اللّه سید ابوالحسن اصفهانی بر جنازه مطهرش نماز خواند و بعد از تشییعی با شکوه، توسط بزرگان و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر حضرت امیرالمؤمنینعلیه‌السلام، کنار مرقد استادش محدث نوری، به خاک سپرده شد.