كارگاه متدلوژي علوم حوزوي -جلسه دوم - مدرسه عالی خاتم الاوصیاء

جلسه دوم:۲۶/۱۰/۱۳۹۰

باسمه تعالی

موضوع : متدولوژی تحقیق

تعریف لغوی “تحقیق“:تحقیق از واژه حقّ به معنای محقق کردن و اثبات کردن چیزی است.

تعریف لغوی “پژوهش“:پژوهش به معنای جستجو است بدون اینکه چیزی را اثبات کنیم.

علت سردرگمی راجع به تحقیق عدم شناخت تعریف تحقیق است.

تعریف اصطلاحی تحقیق: فرآیند پردازش اطلاعات برخوردار از انتظام در گستره معرفتی یا علوم خاص با هویت جمعی که به نوآوری بیانجامد.

نکات این تعریف:

۱- جمع آوری اطلاعات منظم: به این معنا که محقق یک سری داده ها از علوم مختلف در گستره معرفتی داشته باشد و این منوط به علم و آموزش کافی در آن رشته است که نتایجی را در پی خواهد داشت:

– تحقیق به توسعه آن علم کمک می کند

– به حل مسائل آن علم کمک می کند

۲- پردازش اطلاعات:

۳- نوآوری و نظریه پردازی: اگر در تحقیقی نظریه پردازی وجود نداشته باشد تحقیق نخواهد بود.

در نظریه پردازی گاهی مواقع مطلب جدیدی کشف می شود و گاهی اوقات راه جدیدی را پیدا می کنیم. بنابراین نظریه پردازی عبارت است از نشان دادن مطلب جدید یا نشان دادن راه جدید برای رسیدن به مطلب .

به عنوان مثال تا قبل از آقای “امیل دورکین” همه تصور می کردند خود کشی یک مساله روان شناسی است. اما آقای امیل دورکین ثابت کرد که خود کشی جامعه شناختی است و اگر هم روانشناسی در این مورد مطرح باشد در پرتو جامعه شناسی است.

در تحقیق نشان دادن راه بسیار مهم است و بسیاری از خطاهای روشی ما به خاطر ندانستن راه است.

پردازش اطلاعات :

تعریف پردازش:

مثال: محققین چهار گروه هستند:

۱- مورچه ها: فقط اطلاعات جمع می کنند و فاقد پردازش هستند.

۲- عنکبوت ها: پردازش می کند بدون اطلاعات.

۳- مگس ها: نه اطلاعات دارند و نه پردازش بلکه فقط از بقیه سرقت می کنند.

۴- زنبور ها : اطلاعات بسیار مفید را جمع آوری می کنند ، آن اطلاعات را پردازش می کنند و عسل تولید می کنند.

پردازش یعنی: ترتیب علوم المعلومه لتعدّی الی المجهول.

به عبارت دیگر پردازش یعنی جمع آوری اطلاعات و استخراج مطالب جدید به وسیله تبدیل نظریه به فرضیه.

تفاوت نظریه و فرضیه: نظریه حل مسأله ابتدایی و خام است(حدس) که پس از پردازش تبدیل به فرضیه می شود.

می توان گفت رسائل و مکاسب شیخ انصاری تا حدودی از نظریه پردازی برخوردار است.

انواع تحقیق:

۱- تحقیقات موضوع محور: با موضوع شروع می شود و محقق کار خود را با یافتن موضوع شروع می کند.

مشکل عمده تحقیقات ضعف در سیستم آموزشی است که موضوع محور است و دانش پژوه را معمولا با موضوع محور بودن پرورش می دهند و این آفت تحقیق است.

ویژگی هی تحقیقات موضوع محور:

– اساس کار موضوع است

– یافتن اطلاعات مربوط به موضوع که محقق را دچار سردر گمی می کند و در نتیجه بسیاری از اطلاعات جمع آوری شده ربطی به تحقیق او ندارد.

– مبادی تصوری و تصدیقی خَلط می شود: و تحقیق از نظم صحیح برخوردار نخواهد بود

– مقدمات دور و نزدیک مشخص نیست

– کارآیی بسیار کم چرا که این نوع تحقیقات تنها جمع آوری اطلاعات است و نظریه پردازی در آنها به ندرت انجام می گیرد.

۲- تحقیقات مساله محور:

مراحل:

– ابتدا با مشکلِ علمی یا نظری و یا عملی مواجه می شویم و به دنبال حل آن مشکل بر می آییم.

– باید مشکل را تبدیل به مسأله نمود . فرق مشکل با مسأله این است که مشکل همان “لا ینحل مبهم و پیچیده و نامتعین” است اما مسأله آن “لا ینحل مشخص و معین” است و علت آن را فهمیده ایم.

به عنوان مثال: اعتصاب کارگرها برای ریس کارخانه مشکل است . او باید در ابتدا علت اعتصاب را بفهمد که مثلا همان کمبود دستمزد است. در این صورت مشکل اعتصاب تبدیل به مساله کمبود دستمزد می شود که قابل تصمیم گیری و حل است.

مشکلات اجتماع نیز در بیشتر اوقات تبدیل به مسأله نمی شود تا بتوان آن را حل نمود.

– تبار و سنخ مسأله شناسایی شود و جایگاه آن شناخته شود. که آیا فقهی یا اصولی یا جامعه شناسی و … است؟

به عنوان مثال تبار و سنخ شناسی حقوق بشر، عدالت اجتماعی و … هنوز مشخص نشده است.

هرچه دامنه یک علم بیشتر شود نتیجه گیری صحیح از آن مشکل تر خواهد بود و هر چه هرچه علم اختصاصی تر باشد و کنکاش آن بیشتر باشد بهتر و زود تر به نتایج مطلوب دست پیدا می کند.

– صورت بندی یا تقسیم بندی مسأله و انسجام بخشیدن به آن

– ارائه نظریه .