ضرورت فقه الغه -استاد ملکی نهاوندی
اولین نشست از دورره فلسفه لغت این هفته با حضور استاد ملکی نهاوندی برگزار شد.(۱۳۹۱/۰۹/۲۳)
گزارشی از این نشست:
ما در بحث لغت کاری که مثل صرف و نحو آموزشی باشد و مشخصا معلوم باشد باسد از کجا شروع و به کجا ختم کنیم را نداریم و در این علم با نبود برنامه آموزشی مواجه هستیم.
واژه هایی مثل : فقه اللغه ، مفرد شناسی ، واژه شناسی ، تفسیر مفرادات و لغت شناسی تقریبا مرادف هستند .
ما در هر علمی با مراحل اموزشی روبرو هستیم و مفرد شناسی هم مراحلی دارد که عبارتند از :
- پیش نیاز های هر علم که در اینجا هم پیش نیاز داریم :
الف) آشنایی با زبان(که عام تر از ادبیات است ) و ادبیات عرب
ب) آشنایی با منابع مفرد شناسی (که بسیار مهم است و اصل اولی در بحث فقه الغه و مفرد شناسی است) که این چند دسته اند :
- معاجم لغت (شرح الفاظ است و عموما به معانی حقیقی می پردازد ) .
- کتاب های غریب القران (مانند مجمع البحرین )
- کتاب های غریب الحدیث (النهایه ابن اثیر)
- کتب مفردات قران (راغب )
- روایات تفسیری
- اشعار عرب .
کتب غریب و مفردات غالبا معانی استعمالی را بررسی کرده اند . در واقع بررسی استنباطی و اجتهادی انها بوده است که گفته اند”فلان جمله در اینجا به این معنی است و ایشان معانی حقیقی را ذکر نکرده اند”. در واقع این کتب اجتهاد خود را ذکر کرده اند (حتی دربحث حجیت قول لغوی هم که در اصول مطرح شده است بحث قول لغوی است نه اجتهاد او ) بنابراین صحیح نیست که برای فهم معانی الفاظ به این کتب استعمالی مراجعه کنیم .
هدف از ورود در منابع مفرد شناسی :
- معنا یابی – مفهوم یابی یک واژه (که شاید مهمترین هدف ما باشد)
برای فهم کامل معانی کلام باید با آن زبان زندگی کنیم تا بتوانیم محیط آن کلمات و جایگاه استفاده از آن ها را بفهمیم. لذا باید برای فهم این کلمه به معاجم تک زبانه مراجعه کرد (عربی- عربی ) و لذا استفاده از فرهنگ های لغت فارسی سمّی مهلک است؛ چون در این صورت فضای زبان عربی را نمی فهمیم .
- پیدا کردن مرادف های فارسی یک واژه (که در ترجمه متن ها بسیار مهم است و این کار در پیدا کردن مرادفات اهمیت زیادی دارد) . معاجم دو زبانه برای این کار کمک زیادی می کند به طوری که اگر این کتب نباشند مترجم هایی که معنی لغت را می فهمند، نمی توانند مراد خود را به زبان فارسی بیان کنند. لذا این کتب کار های کلیدی انجام داده اند.
- پیدا کردن نکات ادبی یک واژه (مثل لازم و متعدی بودن – استفاده در ابواب، پیدا کردن مصدر ثلاثی مجرد افعال و…). بهترین کتابی که در این زمینه (البته فقط همین زمینه ) نگاشته شده است کتاب المنجد است. این کتاب تمام افعال را به این صورت بررسی کرده که عربی آن دقیق است . کتاب معجم الوسیط که البته بر گرفته از المنجد است نیز همین کار را کرده است لکن همه ی افعال را نیاورده است.
- پیدا کردن ریشه های معنایی (اصول معنایی) یک واژه: دسته بندی هایی که در معانی الفاظ آمده -که خیلی در بدست اوردن معانی کمک می کند- در فهم استعارات و مجازات آن الفاظ خیلی تاثیر گذار است، لذا بدست آوردن ریشه های معنایی یکی از مهمترین کارهای لغوی است . کتاب معجم مغاییس الغه ابن فارس اینکار را کرده و همچنین التحقیق مصطفوی و همچنین المنجد که گاهی اوقات خیلی قوی هم است .
- صحت یا عدم صحت یک واژه : در عرب صحیح را به کلمه ای می گویند که اصالتا عربی باشد. که این نکته اهمیت زیادی در مفهوم یابی دارد. مهم ترین کتب این بخش عبارتند از: العین ، صحاح ، التهذیب ، مقاییس اللغه ، جمیره . در اصل دو کتاب تهذیب و صحاح بخاطر همین هدف نگاشته شده است .
به عنوان مثال کلمه “الله” را در نظر بگیرید : که اگر این کلمه را عبری بدانیم می توان ۳-۴ صفحه در مورد آن صحبت و بررسی کرد. ولی اگر کلمه “الله” عربی باشد حد اقل ۱۰ صفحه نیاز به توضیح دارد که «ال» به کار رفته در این کلمه چیست؟ ماده آن “اله” است یا “وله” و… لذ ا خیلی مهم است .
بجز آقای خلیل که هدف او جمع آوری و شرح لغت های عربی بود بقیه لغویین هر کدام یک هدف و یک غرض از جمع آوری لغات عرب در کتب لغت خود داشته اند.