استاد عصاری: کارایی موسسات در ظرف حوزه آزاد

سخنرانی استاد عصاری در مراسم افتتاحیه سال تحصیلی ۹۱-۹۲ با موضوع کارایی موسسات در ظرف حوزه آزادامام صادق علیه السلام: “کثره النظر فی العلم یفتح العقل” معنای حدیث تشویق به تعقل و تدبر و تفکر در علم است. یکی از موانع عقل غفلت است . قباوه به معنای بی توجهی و نسیان از جنود جهل شمرده شده است لذا اگر انسان بخواهد از جهل فاصله بگیرد باید از بی توجهی از معنویت بالمعنی الاخص که حقیقت عبادت و شریعت مقدس است فاصله بگیرد چرا که در غیر این صورت شیطان درست از نقطه خلاء موجود در ذهن ما وارد زندگی ما خواهد شد و دنیا را برای ما زینت می بخشد . کسی که غفلت ندارد زیتنت را نمی بیند و ماوراء آن را می بیند و دور اندیشی دارد لذا اسیر دنیا نمی شود . دنیایی که می تواند شامل همه شئون زندگی باشد. و همچنین از غفلت نسبت به معنویت بالمعنی الاعم و حتی بی توجهی نسبت به مادیات فاصله بگیرد.

در معنویت بالمعنی الاعم که عبارت است از راه رسیدن به شریعت بالمعنی الخص که از جمله آن علم آموزی است عدم غفلت باید رعایت شود . در این مورد آنچه باعث می شود عقل برای رسیدن به حقایق مفتوح شود  و نور علم در دل حاصل شود فهم در مقابل بی توجهی و غفلت است. به همین دلیل اساتید بزرگ، ما را به تعقل و تدبر در مفاهیم سفارش می کنند. در غیر این صورت نکات بسیاری از دهن ما دور خواهد بود. و به جای استدلال ، استحسان در ذهن ما شکل خواهد گرفت نه واقعیت چون تمام بی توجهی ها را کنار نگذاشته ایم. در این صورت جهل خودش را به جای علم نشانده است. در مادیات نیز اگر بی توجهی صورت پذیرد امکانات مادی و حتی آبروی خود را از دست خواهیم داد.

اهداف این مدرسه:

موسسات پدیده هایی هستند که در ظرف حوزه آزاد شکل گرفته اند بنابراین اولین سوال که مطرح می شود این است که خلاء حوزه آزاد چه بود که اینگونه موسسات (البته فارق از اینکه این موسسات خوب عمل کرده اند یا خیر)  حاصل شدند ؟

حوزه ازاد حوزه ای به زیبایی تمام است زیرا آزادی در دروس آن باعث خلاقیت در علم و شخصیت طلاب می شود. حوزه آزاد باعث می شود طلبه هرگاه به توانایی تدریس دست پیدا کرد بتواند تدریس کند و اگر تدریس نمی کند مخاطبین خوزه او را نمی پذیرند. بسیاری از مدرسین بزرگ به همین صورت شکل گرفته و تربیت شده اند.

خلاء هایی که برای تاسیس این مدرسه مورد توجه قرار دادیم با توجه به اهداف حوزه که تفقه در دین بوده در نظر گرفته شده است. تفقه در دین یعنی اینکه انسان به نقطه ای برسد که خودش مولد شود و تولید علم کند که البته به مقدماتی نیاز دارد.

اساتید باید جوانب متفاوتی که در کتب غنی ما مانند رسائل و مکاسب و کفایه است  را به مخاطب تفهیم کنند اما این مساله با موانعی روبرو بوده است مانند اینکه در مقابل عمق مطالب زمان کمی را داشته یعنی دوره سطح در طی مدت ۴ الی ۵ سال طی می شده است و لذا معمولا همه متن کتاب خوانده نمی شده است. دیگر اینکه اساتید نمی توانند عمق مطلب را در طول این مدت زمان اختصاص یافته ارائه دهند.

برای تعمیق مطالب در دروس سطح کانالهای متفاوتی را تعریف کرده ایم که بسیار مهم و اساسی هستند تا یک طلبه با طی آن ها بتواند به تعمق و تفقه در حیطه دروس سطح برسد.

کانال اول : روش شناسی استدلال : طلاب در درس خارج وارد می شوند در حالی که نمی دانند مرحوم شیخ چگونه استدلال می کرده است هرچند مطالب کتاب او را به دقت خوانده است ولی مبانی استدلالی او را نمی داند.

بحث در مورد این است که شیخ یک روش داشته است و باید در درس خارج این روش نقد شود . و اگر استاد در نظر دارد روش جدیدی را ارائه دهد روش شیخ باید مورد نقد و بررسی قرار گیرد. اما مخاطبین او اصلا در مورد روش شناسی شیخ کار نکرده اند تا آن استاد روش شیخ را مورد نقد قرار دهد. به همین جهت خلا این مخاطب باید جبران شود .

کانال دومی که مورد نظر قرار گرفت روش شناسی استظهار بود به این معنا که اگر ادعای ظهور می شود باید مناشی ظهور روشن باشد . نمی توان وارد تحقیق یا درس خارج شد و تنها ادعای ظهور کرد اما مناشی آن را ندانیم یا تنوان در مورد آن استدلال کرد یا اصلا ندانیم تعارض مناشی استظهار چیست؟ و کدامیک مقدم است؟ باید بدانیم ظهور از کجا به دست آمده و چرا شخص ادعای ظهور کرده است؟ و آیا در اثبات این ظهور موفق بوده است یا خیر؟

کانال سوم : نظام منابع: مجموعه به هم پیوسته ای که به سمت یک هدف گرایش دارد. این عوامل مجموعه ای می سازند که به آن نظام گفته می شود. در دوره سطح می توان نظام های متفاوتی را یاد گرفت در حالی که از آن غافل هستیم و در حوزه آزاد معمولا به آن ها پرداخته نمی شود. مانند نظام  منابع به این معنا که کجا از عقل و کجا از نقل و کجا از زیر مجموعه های آن ها کمک بگیریم؟

این مساله در بین کتابها انجام نمی شود و اساتید هم حق دارند چون فرصت نمی کنند. چون مطالب عمیق است و در عین حال زمان کم است.

کانال چهارم: نظام ادله ، با تدبر در روش و عملکرد شیخ می توان نظامی از ادلّه را هم در فقه معاملات و هم در تفکر اصولی معطوف به کتب سطح به دست آورد. مقصود از نظام ادلّه جایگاه ادلّه ای چون ” احل الله البیع” ، “لا تاکلوا اموالکم …” و … در حل یک مساله و همچنین جایگاه آنها نسبت به یکدیگر است.

این چهار کانال در موسسه ما تعریف شد منتها مدرسه خاتم الاوصیاء با یک مشکل مواجه بود که طلاب ورودی به این مدرسه شش سال مقدمات و سطح خود را به این صورت کار نکرده اند. و گاه آشفتگی شخصیتی در طلاب دیده میشد که ناشی از آراء و نظرات متفاوت بود. به اضافه مشکل انگیزشی که برخی به آن دچار بودند.

مدرسه در مواجهه با این مشکل ها دو حد (نرمال و طبیعی) و حد فوق العاده تعریف کرد.

حد طبیعی: بر اساس نوع طلاب به صورت شرکت در کلاس رسمی و کلاس های مذاکره، در کلاس مذاکره که استاد از یافته های طلاب می پرسد و در عین حال حواشی منتخب را مورد مطالعه قرار می دهد برای هر درس حدود یک ساعت و نیم در هفته در نظر گرفته شده است.

حد فوق العاده همان چهار کانالی بود که به عنوان خلاء احساس می شود .

طلاب باید شخصیت الهی خود را درک کنند و به حدی برسند که قبل از این‌که کسی آنها را موعظه کند پند گرفته باشند.